สมัยที่ “ในหลวงรัชกาลที่ ๙” เสด็จพระราชดำเนินไปทรงตัดลูกนิมิตที่วัดคะตึกเชียงมั่น อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๑ นั้น พระองค์ทรงมีพระราชปฏิสันถารและพระราชปุจฉาวิสัชนาธรรมกับ “หลวงพ่อเกษม เขมโก” “พระอินทรวิชยาจารย์” และ “พระครูปลัดจันทร์ กตปุญโญ” ซึ่งเป็นผู้บันทึกพระราชปุจฉาวิสัชนาธรรมครั้งนี้เอาไว้
หลวงพ่อเกษม เขมโก หรือ ครูบาเจ้าเกษม เขมโก (นามเดิม เจ้าเกษม ณ ลำปาง) เป็นพระเถระและเกจิอาจารย์ ผู้เคร่งครัดในธุดงควัตร ปลีกวิเวก พุทธศาสนิกชนในจังหวัดลำปางและชาวไทยเคารพนับถือว่าท่านเป็นพระเถราจารย์ปูชนียบุคคลรูปหนึ่งของประเทศไทย และมีผู้มีความเคารพศรัทธาเป็นจำนวนมากในปัจจุบัน
อีกทั้งท่านยังเป็นเจ้านายในราชวงศ์ทิพย์จักร ที่ออกผนวชอีกด้วย พระราชปุจฉาวิสัชนาธรรมดังกล่าวมีเนื้อหาบางส่วนความว่า ในหลวง :ที่หลวงพ่อว่า มีศีลบริสุทธิ์ ชาติก่อนทำบุญไว้มาก … อยากทราบว่า ผมเกิดเป็นอะไร ได้ทำอะไรไว้บ้าง จึงได้มาเป็นอย่างนี้?
หลวงพ่อเกษม : (ยิ้มและนิ่ง หันมาทางพระครูปลัดจันทร์ กตปุญโญ ซึ่งเป็นผู้บันทึก แล้วจึงตอบว่า) ตอบยาก!
พระครูปลัดจันทร์ : ขอถวายพระพร … หลวงพ่อไม่อาจจะพยากรณ์ถวายมหาบพิตรได้
เจ้าคุณพระอินทรวิชยาจารย์ : หลวงพ่ออาจจะเกรงพระราชหฤทัยมหาบพิตรก็ได้ … ขอถวายพระพร
ในหลวง : หลวงพ่อไม่ต้องเกรงใจว่าเป็นพระราชา … ขอให้ถือว่าสนทนาธรรมก็แล้วกัน ยินดีรับฟัง
มีคนพูดกันว่า ชาติก่อนผมเกิดเป็นนักรบ มีบริวารมาก ถ้าเป็นอย่างนั้น ศีลห้าจะบริสุทธิ์ได้อย่างไร? การเป็นนักรบนั้นจะต้องได้ทำร้ายคน … สงสัยอยู่?
หลวงพ่อเกษม : (หันมากระซิบกับพระครูปลัดจันทร์ว่า) เอ… ใครทำนายถวายท่านอย่างนั้นก็ไม่รู้! เราไม่รู้ เราไม่มี “อตีตังสญาณ” (ญาณหยั่งรู้อดีต) “อนาคตังสญาณ” (ญาณหยั่งรู้อนาคต) ตอบยาก … ต้องหลวงพ่อเมืองสิ!
พระครูปลัดจันทร์ : ขอถวายพระพร … หลวงพ่อยืนยันว่า มหาบพิตรมีศีลบริสุทธิ์และทรงมีบุญมาก!
หลวงพ่อเกษม เขมโก เดิมมีนามว่า เจ้าเกษม ณ ลำปาง ประสูติ เมื่อ วันที่ ๒๘ พฤศจิกายน ๒๔๕๕ ตรงกับวันพุธ เดือนยี่ (เหนือ) ปีชวด ร.ศ. ๑๓๑ เป็นบุตรใน เจ้าน้อยหนู ณ ลำปาง (ภายหลังเปลี่ยนนามสกุลใหม่เป็น มณีอรุณ) รับราชการเป็นปลัดอำเภอ กับ เจ้าแม่บัวจ้อน ณ ลำปาง
และเป็นราชปนัดดาในเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต เจ้าหลวงผู้ครองนครลำปางองค์สุดท้าย หลวงพ่อเกษม เขมโก เป็นพระสายวิปัสสนาธุระ ไม่ยึดติดแม้แต่สถานที่ ท่านได้ปฏิบัติธรรม ณ สุสานไตรลักษณ์ตลอดชนชีพ เป็นพระที่เป็นที่เคารพสักการะของคนในจังหวัดลำปางและทั่วประเทศ
ท่านปฏิบัติศีลบริสุทธิ์ตามพระธรรมคำสั่งสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าโดยไม่ติดยึดในกิเลสทั้งปวง หลวงพ่อเกษม เขมโก มรณภาพ ณ ห้องไอซียู โรงพยาบาลลำปาง จังหวัดลำปาง เมื่อเวลา ๑๙:๔๐ น. ของวันจันทร์ที่ ๑๕ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๙ ซึ่งตรงกับวันแรม ๑๑ ค่ำ เดือน ๒ ยังความอาลัยเศร้าโศกเสียใจมายังหมู่สานุศิษย์ทั่วประเทศ
ส่วนสรีระของท่านนั้นก็ยังความอัศจssย์ด้วยเนื่องจากไม่เน่าเปื่อยเหมือนอย่างสังขารทั่วไป ทั้งยังเขียนป้ายบอกผู้ที่มาเคารพสรีระ ท่านด้วยว่าให้พนมมือไหว้ที่หน้าอกเพียงครั้งเดียวแล้วไม่ต้องกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์อย่างร่างไร้ชีวิตของพระเถระทั่วไปนับว่าท่าน นั้นถือสมถะเป็นอย่างมาก
แหล่งที่มา: มหาบพิตร
เรียบเรียงโดย ยิ้มสยาม
